BM Çocuk Hakları Komitesi, Türkiye’nin birleştirilmiş dördüncü ve beşinci periyodik raporlarına ilişkin olarak Konu Listesi’ni hazırladı. Hazırlık sürecine, 23 sivil toplum kuruluşu raporlarını sunarak katkıda bulundu.
Aşağıda yer alan 23 paragrafta yer alan bilgi taleplerine ilişkin olarak Türkiye’nin 15 Şubat 2023 tarihinden önce yazılı olarak ek, güncel bilgiler (maksimum 10.700 kelime) sunması talep edildi.
BM Çocuk Hakları Komitesi – Türkiye’nin birleştirilmiş dördüncü ve beşinci periyodik raporları ile ilgili konuların listesi
1.Taraf Devletten, mümkünse 15 Şubat 2023 tarihinden önce yazılı olarak ek, güncel bilgiler (maksimum 10.700 kelime) sunması talep edilir. Komite, taraf Devletle diyalog sırasında Sözleşmede belirtilen çocuk haklarının tüm yönlerini ele alabilir.
Bölüm I
2.Lütfen aşağıdakiler için alınan veya öngörülen önlemleri açıklayınız:
(a) Sözleşme’nin 17, 29 ve 30. maddelerine ilişkin çekincelerini kaldırması;
(b)Ulusal çocuk hakları stratejisinin ve 2013-2017 eylem planının uygulanmasının değerlendirilmesi ve sratejinin ve eylem planını yenilenmesi;
(c) Çocuk haklarına ilişkin kapsamlı bir politikanın benimsenmesi;
(d)Ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde devlet kurumları arasında koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması ve yeterli ve özel insan, teknik ve mali kaynaklarla bu tür koordinasyon ve işbirliğinden sorumlu bir organ oluşturulması;
(e)Engellilik, milliyet, etnik köken ve dini bağlılık da dahil olmak üzere verileri ayrıştıran kapsamlı bir veri toplama sisteminin oluşturulması;
(f) Ombudsman Kurumu ve İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu gibi mevcut insan hakları izleme kurumlarını, insan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına yönelik ulusal kurumların statüsüne ilişkin ilkelerle uyumlu olmalarını sağlayarak güçlendirilmesi ( Paris İlkeleri) ve çocuk haklarının kapsamlı ve sistematik bir şekilde izlenmesini sağlanması
(g) Taraf Devlette faaliyet gösteren veya Taraf Devletten yönetilen ticari işletmelerin ve yan kuruluşlarının, faaliyetlerinin Sözleşme ve İhtiyari Protokollerle uyumlu olmasını sağlamak için yasal hesap verebilirliğinin sağlanması.
3.Lütfen aşağıdakiler için alınan önlemleri açıklayınız:
(a)Engelli çocuklar, sığınmacı çocuklar, mülteci ve göçmen çocuklar ve etnik ve dini azınlık çocukları dahil olmak üzere savunmasız durumdaki çocuklara yönelik ayrımcılıkla mücadele edilmesi;
(b) Çocuğun yüksek yararının birincil düşünce olarak alınması hakkının tüm yasal, idari ve adli işlemlerde ve kararlarda bütünleştirilmesini, tutarlı bir şekilde yorumlanmasını ve uygulanmasını sağlamak;
(c) 2015 yılından bu yana yürütülen güvenlik operasyonları sırasında, kentsel alanlarda kolluk kuvvetleri ve zırhlı araçlar tarafından patlayıcı madde kalıntılarına maruz kalma ve öldürücü güç kullanımı da dahil olmak üzere, çocukların ölümlerini soruşturulması ve sorumluların adalete teslim edilmesi;
- Lütfen aşağıdakiler için alınan önlemleri açıklayın:
(a) Başta sığınmacı ve mülteci çocuklar olmak üzere tüm çocukların doğum kaydına erişiminin sağlanması ve terörle mücadele çabaları bağlamında vatandaşlığın geri alınmasına izin veren yasaların yürürlükten kaldırılması;
(b) Çocukların ifade özgürlüğünden tam olarak yararlanmalarının sağlanması ve bu özgürlüğü kısıtlayan mevzuat, özellikle Ceza Kanunu’nun 220, 299, 300 ve 301. maddelerinin gözden geçirilmesi;
(c) Dernekler Kanunu ve 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamında çocukların dernek kurma ve toplanma özgürlüklerini kullanmalarının önündeki yaşla ilgili engellerin kaldırılması.
- Lütfen aşağıdakiler için alınan önlemleri açıklayınız:
(a) Diyarbakır kapalı ceza infaz kurumu da dahil olmak üzere kapalı kurumlarda gardiyanlar tarafından işkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele ve kimseyle görüştürülmeden gözaltının önlenmesi ve bu tür muamelelerin faillerinin kovuşturulması ve cezalandırılması;
(b) Bedensel ceza uygulamasını ortadan kaldırılması ve bu tür cezaları her ortamda açıkça yasaklanması;
(c) Çocuklara yönelik her türlü şiddet olayının tanınması ve bunlara etkili bir şekilde müdahale etmek için sosyal hizmet uzmanları ve öğretmenler dahil olmak üzere ilgili profesyonellerin farkındalığının artırılması;
(d) Özellikle sosyal hizmet görevlileri ve psikologlar da dahil olmak üzere profesyonellerin sayısını ve kapasitesini artırarak, çok kurumlu işbirliği yoluyla şiddet mağduru çocuklara yönelik çocuk dostu araştırmaları ve hizmetleri güçlendirilmesi;
(e) Çocukların cinsel sömürüsü ve istismarıyla mücadele;
(f) Çocuklara yönelik cinsel istismar da dahil olmak üzere istismar vakalarını tespit edilmesi ve sorumluları adalete teslim etmek için dini okullar ve vakıflardaki koşulların izlenmesi;
6.Lütfen aşağıdakiler için alınan önlemleri açıklayınız:
(a) İstisnasız olarak 18 yaşın asgari evlilik yaşı olarak uygulanması;
(b) Erken ve zorla evliliğin önlenmesi için ulusal strateji ve eylem planının kabul edilmesi;
(c) Aile içi şiddet de dahil olmak üzere toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin çocuk mağdurlarını ve tanıklarını tespit edip onlara yardım etmek ve bu tür şiddetin faillerinin adalete teslim edilmesi;
(d) Sözde namus cinayetleri ve intiharla sonuçlanan sosyal baskı dahil olmak üzere toplumsal cinsiyete dayalı şiddete karşı daha etkili caydırıcı tedbirlerin sağlanması ve bu tür suçlara ilişkin tüm iddiaların hızlı ve etkili bir şekilde soruşturulmasının sağlanması
7.Lütfen aşağıdakiler için alınan veya öngörülen önlemleri açıklayınız:
(a) Engelli çocuklara ve aile ortamından yoksun mülteci ve göçmen çocuklara aile tipi ortamlarda alternatif bakım sağlamak;
(b)Alternatif bakım ortamlarının, özellikle yatılı bakım kurumlarının düzenli ve sistematik bir şekilde bağımsız olarak izlenmesini sağlamak;
(c) Mülteci çocuklar da dahil olmak üzere aile birleşimini güçlendirmek.
8.Lütfen aşağıdakiler için alınan veya öngörülen önlemleri açıklayınız:
(a) Zihinsel engelli çocuklar da dahil olmak üzere engelli çocukların haklarına ilişkin politika ve stratejilerin etkisini izlemek için bir mekanizma oluşturmak;
(b)Engelli çocuklar için erken çocukluk gelişim programlarını iyileştirmek ve engelli çocuklar ve aileleri için toplum temelli destek geliştirmek;
(c) Engelli çocuklara karşı ayrımcılığa yol açan önyargılar ve olumsuz görüşlerle mücadele etmek;
(d) Engelli çocukların, haklarının ihlal edilmesi durumunda, özellikle aile, okul ve kurumlarda meydana gelen ihlallerle ilgili olarak, kamu makamları nezdinde gizli bir şekilde şikayette bulunmalarını sağlayan bir mekanizma getirmek;
(e) Çocuk bakım ödeneklerinin kapsamını ve uygulamasını, engelli tüm çocukların tek ebeveynleri de dahil olmak üzere aileleri kapsayacak şekilde genişletmek;
(f) Engelliler Yasasını, özellikle kamusal alanların erişilebilirliği ile ilgili olarak uygulamak ve engelli çocukların topluma dahil edilmesini kapsayan insan haklarına dayalı bir engellilik modelini uygulamak için ulusal bir plan veya eşdeğerini geliştirmek , genel eğitim dahil.
- Lütfen aşağıdakiler için alınan veya öngörülen önlemleri açıklayın:
(a) Özellikle güneydoğu ile bazı doğu ve orta illerde ve Suriye Arap Cumhuriyeti’nden gelen mülteciler arasında, bebek ölüm oranını ve 5 yaşın altındaki çocuklar arasındaki ölüm oranını azaltmak;
(b) Özellikle 5 yaşın altındaki çocuklar arasındaki bodurluk ve okul çocukları arasındaki yetersiz beslenme konularını ele alarak çocukların beslenmesini iyileştirmek;
(c)Kapsamlı bir ergen ve üreme sağlığı politikası benimsemeli ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların ve HIV/AIDS’in önlenmesi de dahil olmak üzere kapsamlı cinsel sağlık ve üreme sağlığı ve hakları eğitimini benimsemek için gerekli önlemleri almalıdır;
(d) Çocuklara yönelik ruh sağlığı programlarını güçlendirmek;
(e) Çocuklar arasında yoksulluğu ve koronavirüs hastalığı (COVID-19) pandemisinin ve ilgili önlemlerin sosyoekonomik etkisini azaltmak.
(f)İklim değişikliği de dahil olmak üzere çevrenin korunmasına ilişkin ulusal mevzuat, politika ve programların çocuk hakları standartlarına uygun olmasını sağlamak.
- Lütfen aşağıdakiler için alınan önlemleri açıklayın:
(a) Sığınmacı ve mülteci çocuklar ile Roman çocuklar başta olmak üzere tüm çocukların, özellikle lise eğitimine kayıt ve devam oranlarını artırmak;
(b) COVID-19 salgınının dezavantajlı durumdaki çocukların eğitime eşit erişimi üzerindeki etkisini azaltmak ve dijital altyapıya erişimi sağlamak;
(c) Türkçe dışındaki dillerin yaygın olarak konuşulduğu bölgelerdeki ilköğretim okulları başta olmak üzere Türkçe dışındaki dillerde engelsiz eğitim vermek;
(d) Tüm çocukların din veya inanç özgürlüğünün okul müfredatında dikkate alınmasını ve saygı gösterilmesini sağlamak.
- Lütfen çocuk işçiliği ile mücadele ve çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinin ortadan kaldırılması için alınan tedbirler hakkında bilgi veriniz ve çocukların, özellikle sığınmacı ve mülteci çocuklar ile Roman çocukların sosyal ve ekonomik sömürüden korunmasını sağlayınız.
- Lütfen Komiteyi aşağıdakiler için yapılan çabalar hakkında bilgilendirin:
(a) Komite’nin çocuk adalet sistemindeki çocuk haklarına ilişkin 24 No’lu genel yorumu (2019) doğrultusunda asgari cezai sorumluluk yaşını yükseltmek;
(b) Hakimler, savcılar, avukatlar ve çocukları ilgilendiren davalara bakan diğer mahkeme personeline düzenli eğitim vererek çocuk adalet sistemini güçlendirmeli;
(c) Çocukları cezai kovuşturmadan uzaklaştırmak için yönlendirme önlemleri uygulamak;
(d) Yargılama öncesi gözaltında bulunan çocukların sayısını azaltmak ve çocukların tutukluluğunun son çare olarak kullanılmasını sağlamak için çocukları ilgilendiren davalarda soruşturma ve yargılama sürecini hızlandırmak;
(e) Kapalı çocuk cezaevlerinde çocuklar için tutukluluk koşullarının iyileştirilmesi.
- Komite’nin Taraf Devletin birleşik ikinci ve üçüncü periyodik raporları hakkındaki sonuç gözlemlerine ve Taraf Devletin Sözleşme’nin çocuk satışı, çocuk fahişeliği ve çocuk pornografisine ilişkin İhtiyari Protokolü hakkındaki ilk raporuna ilişkin nihai gözlemlerine atıfta bulunarak, lütfen açıklayınız. için alınan önlemler:
(a) Çocukların cinsel istismarı materyallerine doğrudan atıfları da içerecek şekilde, İhtiyari Protokol kapsamında yer alan İnternetteki suçlara ilişkin hükümleri güçlendirmek için mevcut mevzuatı değiştirmek ve/veya özel mevzuatı kabul etmek
(b) İhtiyari Protokol kapsamında yasaklanan suçların mağduru çocukların hak ve menfaatlerinin ceza adaleti sürecinin her aşamasında korunmasını sağlamak.
- Komite’nin taraf Devletin birleşik ikinci ve üçüncü periyodik raporları hakkındaki sonuç gözlemlerine ve Taraf Devletin çocukların silahlı çatışmalara dahil olmasına ilişkin Sözleşme’nin İhtiyari Protokolüne ilişkin ilk raporuna ilişkin nihai gözlemlerine atıfta bulunarak, lütfen alınan önlemleri açıklayınız. Taraf Devlet tarafından:
(a) Ceza Kanununa, İhtiyari Protokol hükümlerinin ihlalini özel olarak suç sayan bir hüküm getirmek ve düşmanlıklara doğrudan katılımın bir tanımını sağlamak;
(b) Çatışmalarda askere alınmış veya kullanılmış olabilecek mülteci ve sığınmacı çocuklar için tespit mekanizmalarını güçlendirin ve iyileşmeleri ve sosyal yeniden bütünleşmeleri için önlemleri güçlendirin.
Bölüm II
- Komite, taraf Devleti aşağıdaki hususlara ilişkin raporunda sunulan bilgiler hakkında kısa bir güncelleme (en fazla üç sayfa) sunmaya davet eder:
(a) Yeni kanunlar ve bunların ilgili düzenlemeleri;
(b) Yeni kurumlar ve bunların yetkileri veya kurumsal reformlar;
(c) Yakın zamanda yürürlüğe giren politikalar, programlar ve eylem planları ile bunların kapsamı ve finansmanı;
(d) İnsan hakları belgelerinin yakın zamanda onaylanması.
Bölüm III: Veriler, istatistikler ve diğer bilgiler
- Lütfen çocuklara ve sosyal sektörlere ilişkin bütçe kalemlerinde son üç yıla ait konsolide bilgileri, her bir bütçe kaleminin toplam ulusal bütçe ve gayri safi milli hasıla içindeki yüzdesini belirterek veriniz. Lütfen bu kaynakların coğrafi dağılımı hakkında da bilgi veriniz.
17.Lütfen, varsa, son üç yıla ait, yaş, cinsiyet, etnik köken, ulusal köken, coğrafi konum ve sosyoekonomik duruma göre ayrıştırılmış, aşağıdakilere ilişkin güncel istatistiksel verileri sağlayın:
(a) İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele, her türlü fiziksel ceza, ev içinde ve dışında çocuklara yönelik cinsel istismar, aile içi şiddet, zorbalık ve çevrimiçi ve cinsel şiddet ve istismar dahil olmak üzere çocuklara yönelik istismar ve şiddet vakaları ve ayrıca bu gibi durumlarda taraf Devlette verilen kovuşturmalar ve cezalar;
(b) Kentsel alanlarda kolluk kuvvetleri ve zırhlı araçlar tarafından patlayıcı kalıntılarına maruz kalma ve öldürücü güç kullanımı da dahil olmak üzere, güvenlik operasyonları sırasında meydana gelen çocuk ölüm vakaları;
(c) Çocuk yaşta evlilik ve ergenlik çağındaki gebelik vakaları;
(d)Vatansız çocuklar;
(e) Sığınmacı, mülteci, ülke içinde yerinden edilmiş ve göçmen çocuklar;
(f) Kayıt dışı sektör de dahil olmak üzere çalışan çocuklar;
(g)Sokaktaki çocuklar;
(h) Yoksulluk içinde yaşayan çocuklar.
18.Lütfen aile ortamından yoksun çocukların durumuna ilişkin yaş, cinsiyet, sosyoekonomik yapı, etnik köken, ulusal köken ve coğrafi konuma göre ayrıştırılmış son üç yıla ait çocuk sayısına ilişkin verileri veriniz:
(a) Ailelerinden ayrılmış ve ayrılma sürelerine ilişkin veriler dahil;
(b) Yerleştirilen kurumlar, ayrıca kurum sayısı ve her kurumdaki çocuklara ilişkin veriler;
(c) Koruyucu ailelerin yanına yerleştirilenler;
(d)Evlat edinme için uygun;
(e) Varsa, alıcı ülkelere ilişkin veriler de dahil olmak üzere, ülkeler arası evlat edinme yoluyla yurt içinde kabul edilmiştir.
19.Lütfen yaş, cinsiyet, engellilik türü, etnik köken, ulusal köken ve coğrafi konuma göre ayrıştırılmış, son üç yılda aşağıdaki özelliklere sahip engelli çocukların sayısına ilişkin veriler sağlayın:
(a) Aileleriyle birlikte yaşayan;
(b) Kurumlarda yaşayan;
(c) Kreşe giden;
(d) Okul öncesi eğitime devam eden;
(e) İlkokula giden;
(f) Ortaokullara devam etmek;
(g) Bireyselleştirilmiş destek alan;
(h) Özel okullara giden;
(i) Okul dışında kalan;
(j) Aileleri tarafından terk edilmiş olan.
20.Lütfen, varsa, son üç yıla ait, yaş, cinsiyet, suç türü, etnik köken, ulusal köken, coğrafi konum ve sosyoekonomik duruma göre ayrıştırılmış, kanunla ihtilaf halinde olan çocuklara ilişkin güncel istatistiksel verileri sağlayın:
(a) Tutuklanan;
(b) Yönlendirme programlarına atıfta bulunulan;
(c) Yargılama öncesi gözaltında tutulan;
(d) Yetişkinlerle birlikte alıkonulanlar;
(e) Hüküm giymiş ve tutuklu olarak cezasını çekmekte olup, cezanın uzunluğuna göre daha da ayrıştırılmış veri.
21.Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşılmasına yönelik önlemlerin planlanması, uygulanması ve izlenmesinin, çocukların katılımı ve veri toplama dahil olmak üzere çocuk hakları temelli bir yaklaşımı nasıl entegre ettiği ve bu önlemlerin çocukların haklarının gerçekleştirilmesini nasıl desteklediği hakkında bilgi veriniz. Sözleşme ve İhtiyari Protokoller kapsamındaki haklar.
22.Lütfen Komite’ye rapordaki, toplanan daha yeni veriler veya diğer yeni gelişmeler nedeniyle güncelliğini yitirmiş olabilecek herhangi bir verinin güncellemesini sağlayın.
- Ek olarak, Taraf Devlet, Sözleşme’nin uygulanması açısından öncelikli olduğunu düşündüğü çocukları etkileyen alanları listeleyebilir.